Πολιτικές για τη Μετανάστευση, τις Κοινωνικές Διακρίσεις και την Ιδιότητα του Πολίτη

Το μάθημα περιλαμβάνει ποσοτική και ποιοτική μεθοδολογία. Το πρώτο σκέλος αφορά την εισαγωγή στην ποσοτική έρευνα στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής. Το περιεχόμενο περιλαμβάνει τη διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων και υποθέσεων, τα βασικά βήματα και τεχνικές της βιβλιογραφικής ανασκόπησης, την κατάλληλη επιλογή (ή σχεδιασμό) του ερευνητικού εργαλείου, τις βασικές τεχνικές δειγματοληψίας καθώς και τη διαχείριση και ανάλυση ποσοτικών δεδομένων με τη χρήση του στατιστικού λογισμικού SPSS. Όσον αφορά την ανάλυση ποσοτικών δεδομένων, οι φοιτητές εισάγονται σε βασικές έννοιες και εργαλεία της περιγραφικής και επαγωγικής στατιστικής όπως τα μέτρα κεντρικής τάσης και διασποράς, η γραφική απεικόνιση των δεδομένων (ιστογράμματα, ραβδογράμματα, κ.α.), ο έλεγχος υποθέσεων και η ανάλυση συσχέτισης καθώς και έρχονται σε επαφή με την κατασκευή και ερμηνεία βασικών κοινωνικών δεικτών που χρησιμοποιούνται ευρέως στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής (δείκτες φτώχειας, κοινωνικού αποκλεισμού και ανισότητας, δείκτες κοινωνικής και υλικής αποστέρησης κ.α.). Η ανάπτυξη του μαθήματος γίνεται με τη χρήση πολλών παραδειγμάτων και εφαρμογών από το πεδίο της κοινωνικής έρευνας, που επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση των εννοιών και από φοιτητές/τριες δίχως μαθηματικό ή στατιστικό υπόβαθρο. Τέλος, στα πλαίσια του μαθήματος, οι φοιτητές/τριες υλοποιούν ένα δικό τους σχέδιο έρευνας που περιλαμβάνει την κατασκευή ερευνητικών ερωτημάτων, τη συγγραφή σύντομης βιβλιογραφικής ανασκόπησης, την επιλογή ερευνητικού εργαλείου και το σχεδιασμό του τρόπου συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων.

Το δεύτερο σκέλος αφορά την εισαγωγή στην ποιοτική έρευνα στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής. Το περιεχόμενο του περιλαμβάνει την περιγραφή των βασικών μεθόδων ποιοτικής κοινωνικής έρευνας καθώς και τη μελέτη σχετικών παραδειγμάτων διερεύνησης που υιοθετούν την ποιοτική μεθοδολογική προσέγγιση. Επιχειρείται η ανάδειξη του ρόλου και της σημαας των ποιοτικών μεθόδων κοινωνικής έρευνας σε πεδία ανάλυσης ή/και δράσης της κοινωνικής πολιτικής. Περιλαμβάνει ζητήματα θεωρητικού και επιστημολογικού υπόβαθρου των ποιοτικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων, ζητήματα ερευνητικού αναστοχασμού, πολυμεθοδολογικών θεωρήσεων, εφαρμογής διαφορετικών ποιοτικών μεθόδων (συνεντεύξεων σε βάθος, συμμετοχικής παρατήρησης κ.ά) για τη συλλογή δεδομένων καθώς και θέματα ανάλυσης ποιοτικών δεδομένων και χρήσης ειδικού λογισμικού για τον σκοπό αυτό. Οι φοιτητές εξοικειώνονται στην οριοθέτηση των ερευνητικών τους ερωτημάτων και την ανάλογη παραγωγή και ερμηνεία των ποιοτικών δεδομένων που προκύπτουν.

Το μάθημα περιλαμβάνει θεματικές ενότητες όπως βασικές εννοιολογικές και θεωρητικές προσεγγίσεις, ταξινόμηση και κατανόηση ποιοτικών μεθόδων, σχεδιασμό ποιοτικής έρευνας, και παραγωγή ποιοτικών δεδομένων, μεθόδους άμεσης (επιτόπια έρευνα, συνέντευξη, μελέτη εγγράφων, κλπ.) και έμμεσης παρατήρησης (ανάλυση περιεχομένου και περιεχομένου), επιλογή δείγματος, κλπ.

Η κοινωνική ανισότητα αποτελεί το κατεξοχήν αντικείμενο της κοινωνιολογίας και, δυστυχώς, ένα καθολικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών. Το μάθημα αυτό διερευνά τη φύση, τα αίτια, τις μορφές και τις συνέπειες της κοινωνικής ανισότητας.

Στην πρώτη ενότητα, το μάθημα εισάγει στις βασικές κοινωνιολογικές προσεγγίσεις για την κοινωνική ανισότητα, σε σχέση με κοινωνικές μεταβλητές όπως η κοινωνική τάξη, η κοινωνική θέση, το κύρος/γόητρο, το φύλο και η σεξουαλικότητα, η φυλή και η εθνικότητα, και εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους παράγονται, αναπαράγονται και βιώνονται οι κοινωνικές ανισότητες.

Στο δεύτερο μέρος, επιχειρείται μια κριτική εξέταση του “κοινωνικού αποκλεισμού”, ως του νέου «παραδείγματος» για την κατανόηση των κοινωνικών ανισοτήτων. Τίθεται το ερώτημα του κατά πόσον η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού συνιστά πράγματι ένα χρήσιμο ερμηνευτικό εργαλείο για την κατανόηση της κοινωνικής ανισότητας, εξετάζεται η σχέση του «κοινωνικού αποκλεισμού» με εναλλακτικές έννοιες, όπως η φτώχεια, η σχετική αποστέρηση, οι κοινωνικές διακρίσεις και η κοινωνική ευπάθεια, αναλύονται τα βασικά χαρακτηριστικά του κοινωνικού αποκλεισμού και συζητούνται τα μεθοδολογικά προβλήματα που προκύπτουν κατά την εμπειρική διερεύνηση του φαινομένου.

Το μάθημα ολοκληρώνεται με την εξέταση του ρόλου της κοινωνικής πολιτικής για τη δημιουργία ή/και την άμβλυνση των ανισοτήτων, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, με ιδιαίτερη αναφορά στις παρεμβάσεις στο επίπεδο της ΕΕ και στην Ελλάδα.

Το μάθημα εμβαθύνει στην πολυσύνθετη σχέση της Ιδιότητας του Πολίτη (ΙτΠ) με τα Κοινωνικά Δικαιώματα (ΚΔ). Καταρχάς, οι φοιτητές εισάγονται στις βασικές έννοιες, αρχές και αξίες που θεμελιώνουν το διεπιστημονικό ακαδημαϊκό αντικείμενο της Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΠ). Στη συνέχεια αναλύεται η έννοια, η αποστολή, το περιεχόμενο και ο θεμελιώδης ρόλος των ΚΔ στην κοινωνία, την πολιτική και την οικονομία καθώς και η άρρηκτη σχέση τους με την ΚΠ. Πρόκειται για δικαιώματα-κανόνες ατομικής συμπεριφοράς και κοινωνικής συμβίωσης που προάγουν την ισότητα και καταπολεμούν τις σύγχρονες μορφές ανισοτήτων και διακρίσεων. Κανόνες που εκπορεύονται από διαφορετικές ιδεολογίες, κοινωνικά πρότυπα και επίπεδα ανάπτυξης ενώ η διασφάλιση τους συνεπάγεται οικονομικό κόστος.

Στη συνέχεια διερευνάται η πολύπτυχη δευτερογενής έννοια της ΙτΠ (citizenship), οι κλασσικές και οι σύγχρονες προσεγγίσεις της, η εθνική και η υπερεθνική της διάσταση. Σε κάθε περίπτωση η μελέτη της ΙτΠ εστιάζει σε δικαιώματα και σε ανάλογες υποχρεώσεις, συναρτάται με τις επιθυμητές ισορροπίες ισότητας-ελευθερίας, συλλογικής δέσμευσης-ατομικής ανεξαρτησίας, οικονομικής ανάπτυξης-κοινωνικής ευημερίας. Σε κάθε επίσης περίπτωση, η διασφάλιση αυτής της ιδιότητας προϋποθέτει την αδιαίρετη εγγύηση ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων.        

Τέλος, αποκωδικοποιείται η ειδική σχέση ΙτΠ και ΚΔ τα οποία είναι η λυδία λίθος της κοινωνικής ΙτΠ και στις δημοκρατικές πλουραλιστικές-πολυπολιτισμικές κοινωνίες διαμορφώνουν την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα αυτής της σχέσης. Πρόκειται για μια σύνθετη αλληλεπίδραση που εκπορεύεται από κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες και διαμορφώνει το μέτρο κοινωνικής συμμετοχής και ενσωμάτωσης και συναρτάται με πολλές παραμέτρους -όπως η καθολικότητα, οι προϋποθέσεις έναντι του δικαιώματος, ο περιορισμός των κοινωνικών αποκλεισμών και διακρίσεων, η επίτευξη ισονομίας και ίσων ευκαιριών. 

Στο πλαίσιο αυτού του μαθήματος εξετάζεται ο νομικός και πολιτικός δεσμός του ατόμου ως πολίτη με το κράτος. Αναλύεται διεξοδικά το νομικό καθεστώς της ιθαγένειας, οι όροι και προϋποθέσεις απόδοσής της,  η πρόσβαση σε αυτή, καθώς και τα δικαιώματα και υποχρεώσεις του Έλληνα πολίτη. Συνδέεται δε η ανάλυση με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή και εθνική μεταναστευτική πολιτική και τη χορήγηση ιθαγένειας στις διάφορες κατηγορίες μεταναστών.

Θεματικές ενότητες

Εισαγωγή σε βασικές έννοιες του Δικαίου που συνδέονται με το θεσμικό πλαίσιο της Ιθαγένειας

Δίκαιο Ιθαγένειας

Ιδιότητα του πολίτη.

Η πρόσβαση των αλλοδαπών στην ελληνική Ιθαγένεια.

Βασικές αρχές της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής

Προσφυγική κρίση και μεταναστευτική πολιτική

Προσφυγική κρίση και κρίση της ευρωπαϊκή πολιτικής

Το μάθημα εξετάζει τη μετανάστευση στη σύγχρονη εποχή. Αφετηρία του μαθήματος αποτελεί η νεότερη περίοδος  ενώ η ανάλυση φτάνει μέχρι τις σύγχρονες εξελίξεις. Στην εισαγωγική ενότητα, αναλύονται μεθοδολογικά και θεωρητικά ζητήματα στη μελέτη της μετανάστευσης: έννοιες, θεωρίες, περιοδολόγηση, τυπολογίες της μετανάστευσης,  τα προβλήματα του παροντισμού και του εθνοκεντρισμού, η ιστορική και διεθνική προσέγγιση, διασπορές και κινητικότητα, ένταξη/αποκλεισμός, αφομοίωση/ενσωμάτωση/διεθνικοί δεσμοί. Οι κύριες ενότητες του μαθήματος αφορούν στην ιστορία και την κοινωνιολογία της μετανάστευσης, της διασποράς και της κινητικότητας. Τα υπο εξέταση θέματα είναι: οι εποχές των ‘ανακαλύψεων΄, καπιταλισμός και άνισες διεθνείς σχέσεις, Ευρωπαϊκή ηγεμονία και αποικιοκρατία,  εθελούσια μετανάστευση, προσφυγιά, εξαναγκαστική μετακίνηση, πολυεθνοτικές αυτοκρατορίες, έθνη-κράτη και μετανάστευση, αρχετυπικές, εμπορικές και σύγχρονες διασπορές,  αγροτική έξοδος, αστικοποίηση και εκβιομηχάνιση, διεθνής καταμερισμός εργασίας, εθνικές και τοπικές αγορές εργασίας, παγκόσμιοι πόλεμοι, διεθνείς και τοπικές συγκρούσεις και προσφυγικά κύματα, κρατικές πολιτικές για τη μετανάστευση και τους πρόσφυγες, αποαποικιοποίηση. Σε ό,τι αφορά τις σύγχρονες εξελίξεις, το μάθημα αναλύει διεξοδικά τις μετακινήσεις από τον ύστερο 20ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας, σε συνάρτηση με την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, την παγκοσμιοποίηση, τις αγορές εργασίας,  τις περιφερειακές μετακινήσεις και τις διαφοροποιήσεις τους με βάση την κοινωνική τάξη, το φύλο,  τη φυλή και  την εθνοτικότητα, καθώς και τις νέες κατηγοριοποιήσεις (‘παράτυποι’,  ‘χωρίς χαρτιά΄ μετανάστες-στριες κτλ.).

Ο όρος κοινωνική διάκριση αναφέρεται στην άδικη/άνιση μεταχείριση των ανθρώπων, επειδή ανήκουν σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, για την οποία υπάρχει από τη σκοπιά του φορέα της διάκρισης αρνητικό στερεότυπο και αρνητική προκατάληψη. Η διαδικασία αυτή οδηγεί στον περιορισμό των μελών της ομάδας από τις ευκαιρίες ή τα προνόμια που είναι διαθέσιμα στον κύριο κορμό της κοινωνίας, οδηγώντας έτσι στον αποκλεισμό τους από την κοινωνία. Κύριος σκοπός του μαθήματος είναι η ενίσχυση των γνώσεων και της ευαισθησίας των σπουδαστών στα ζητήματα του ρατσισμού και των διακρίσεων, ο εφοδιασμός με τις κατάλληλες γνώσεις και επιστημονικά εργαλεία για την κριτική ανάλυση της πολυπλοκότητας των δομών, συστημάτων και ιδεολογιών που υποστηρίζουν τις διακρίσεις και την άνιση κατανομή εξουσίας και πόρων στην κοινωνία και η αναζήτηση βιώσιμων στρατηγικών αντιμετώπισής τους στο πλαίσιο των σύγχρονων πλουραλιστικών και πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Στο πλαίσιο αυτό, διερευνώνται οι αιτίες, οι παράγοντες και οι πρακτικές των φυλετικών/εθνοτικών προκαταλήψεων, στερεοτύπων και διακρίσεων και οι τρόποι με τους οποίους μια σειρά βιολογικών ή/και κοινωνικών παραγόντων, όπως η τάξη, το φύλο, η σεξουαλικότητα, η ηλικία, η αναπηρία κ.λπ, αλληλοεπιδρούν για να εδραιώσουν και να αναπαράγουν τις ανισότητες και τις κοινωνικές διακρίσεις στις σύγχρονες κοινωνίες. Εξετάζονται οι οικονομικές και κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις των κοινωνικών διακρίσεων στις κοινωνικές ομάδες που τις υφίστανται, αλλά και οι επιπτώσεις για την ευρύτερη κοινωνική αλληλεγγύη και κοινωνική συνοχή. Αναλύονται, τέλος, κριτικά οι κυρίαρχες πολιτικές καταπολέμησης των διακρίσεων σε υπερεθνικό, εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Στο μάθημα αυτό αναλύονται το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την είσοδο και διαμονή (εργασία, εκπαίδευση, επιχειρηματική δραστηριότητα, ανθρωπιστικοί λόγοι, επι μακρόν διαμένοντες)  των υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, το θεσμικό πλαίσο της απέλασης και της σχέσης του υπηκόου τρίτης χώρας με τη Δημόσια Τάξη. Βασικό μέρος του περιεχομένου του μαθημάτος αποτελεί το Προσφυγικό Δίκαιο, το νομικό καθεστώς της διεθνούς προστασίας, καθώς και η ανάλυση της νομολογίας του ΕΔΔΑ για τα δικαιώματα των προσφύγων.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

-Θ. Παπαθεοδώρου, Νομικό Καθεστώς Αλλοδαπών, Νομική Βιβλιοθήκη, 2015

-Μ.-Ν. Μαρούδα, Αλληλεγγύη στην Ε.Ε.: Εξελίξεις στο πεδίο της προσφυγικής προστασίας και προκλήσεις στην Ε.Ε. και στην Ελλάδα, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2019

-Σαμπατάκου Ε-Α., Ερμηνεύοντας την εξέλιξη της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Νομοθετική, θεσμική, επιχειρησιακή εξέλιξη. Δρώντες, δομές και διάδραση, Παπαζήσης, 2010

Το υπόδειγμα της ενεργού ένταξης (active includion) έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια στο επίπεδο της ΕΕ ως σημείο αναφοράς για στρατηγικές κατά της φτώχειας και του αποκλεισμού. Η βασική ιδέα είναι απλή: για να είναι αποτελεσματικές για όσους αποκλείονται από την αγορά εργασίας, τέτοιες στρατηγικές πρέπει να συνδυάζουν την επαρκή εισοδηματική στήριξη με πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες και αγορές εργασίας χωρίς αποκλεισμούς. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές παθητικές πολιτικές, το υπόδειγμα της ενεργού ένταξης εστιάζει στις ικανότητες των ίδιων των ευπαθών ομάδων (πχ. μακροχρόνια άνεργοι, μετανάστες/πρόσφυγες, ΑμεΑ κλπ.) να γίνουν ενεργά και αυτοδύναμα άτομα και να οδηγηθούν σε μια αξιοπρεπή ζωή. Προϋποθέτει επίσης ολιστικές προσεγγίσεις που συνδυάζουν πολιτικές για την αγορά εργασίας και κοινωνικές πολιτικές. Από την άλλη πλευρά, η ενεργός ένταξη έχει κατηγορηθεί ως μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής που στοχεύει στη μείωση της πίεσης στα δυτικά κράτη ευημερίας στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και των πολλαπλών κρίσεων, μετατοπίζοντας την ευθύνη στις τοπικές κοινωνίες και, τελικά, στους ίδιους τους πολίτες αναφορικά με τις προοπτικές ένταξής τους στην αγορά εργασίας και την ευρύτερη κοινωνία. Κύριος σκοπός του μαθήματος είναι η κριτική εξέταση του υποδείγματος της ενεργού ένταξης, η συγκριτική παρουσίαση συγκεκριμένων περιπτώσεων εφαρμογής του σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και σε σχέση με συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες, καθώς και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του.

Το μάθημα εξετάζει τις πολιτικές γύρω από τις μειονότητες στο Ελληνικό κράτος, σε ιστορική προοπτική αλλά και στο πλαίσιο της συγχρονίας. Με αφετηρία την περίπτωση της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη, το μάθημα προσεγγίζει το θέμα με κύριο άξονα τη θρησκεία και τη θρησκευτικότητα.  Η διάρθρωση του μαθήματος είναι σπονδυλωτή. Η πρώτη ενότητα  εξετάζει το ευρύτερο  πλαίσιο: έννοιες και ορισμοί, εθνική ταυτότητα και θρησκεία, θρησκευτικότητα και κουλτούρα, θρησκεία και μειονοτικές ταυτότητες, θρησκεία, μετανάστευση και προσφυγιά, μειονότητες και ιδιότητα του πολίτη. Η δεύτερη ενότητα του μαθήματος χαρτογραφεί τις μειονοτικές πολιτικές στο Ελληνικό κράτος,   εστιάζοντας στη σχέση εθνικής ταυτότητας και Ορθοδοξίας, στις ετερόδοξες και αλλόθρησκες κοινότητες του ελληνικού χώρου, στην ιστορία της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης, στην ιστορία του ελληνικού εβραισμού, στην παρουσία του Ισλάμ στην Ελλάδα, στις σχέσεις Κράτους, Εκκλησίας και μειονοτήτων καθώς και σε θέματα θρησκευτικών δικαιωμάτων των  μειονοτήτων και των  μεταναστευτικών και προσφυγικών  κοινοτήτων. Μορφές, λόγοι και πρακτικές διακρίσεων και ρατσισμού, όπως ο  αντισημιτισμός,  μελετώνται συστηματικά.  Στο πλαίσιο της διακλαδικής προσέγγισης και της διεπιστημονικής βιβλιογραφίας (ιστορία, κοινωνιολογία, κοινωνική ανθρωπολογία, μειονοτικές σπουδές, μεταναστευτικές σπουδές κ.α.), το μάθημα προσφέρει γνώσεις και εργαλεία ανάλυσης και κατανόησης  κρίσιμων όψεων των μειονοτικών πολιτικών. Παράλληλα, το μάθημα συνδέει τη μελέτη της ιστορίας των μειονοτικών πολιτικών με την κατανόηση σύγχρονων φαινομένων που αφορούν στους πολλαπλούς ρόλους της θρησκείας και της θρησκευτικότητας, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο ευρύτερο ευρωπαικό και διεθνές πλαίσιο.

Το αντικείμενο του μαθήματος είναι να αναλύσει αφενός τον τομέα της κοινωνικής οικονομίας και αφετέρου τις δράσεις μέσω των οποίων η κοινωνική οικονομία συμβάλλει στην ανακούφιση και την κοινωνική επανένταξη και ενσωμάτωση των ευάλωτων ομάδων πολιτών. Η κοινωνική οικονομία θεωρείται ο τρίτος πόλος μεταξύ του ιδιωτικού και δημοσίου τομέα οικονομίας και προσεγγίζεται από θεωρητικής και πρακτικής άποψης. Ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας έχει γνωρίσει ιδιαίτερη άνθηση και στην Ελλάδα ιδιαίτερα λόγω της υποχώρησης του κοινωνικού κράτους προνοίας. Αναλύονται οι βασικές έννοιες της κοινωνικής οικονομίας και οι λοιπές έννοιες που συνδέονται με αυτή (π.χ., Πλουραλιστική Οικονομία, Τρίτο Σύστημα, Τρίτος Τομέας, Μη Κερδοσκοπικός Τομέας, Αλληλέγγυα Οικονομία). Περαιτέρω, αναλύεται η έννοια της κοινωνίας πολιτών από πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής και νομικής άποψης, η συμμετοχή των φορέων της στην κοινωνική οικονομία, τα είδη των φορέων της και οι νομικές μορφές που αυτοί υιοθετούν για την ευόδωση των σκοπών τους και η έννοια του εθελοντισμού. Αναλύονται συγκεκριμένα παραδείγματα φορέων της κοινωνίας πολιτών, οι οποίοι δραστηριοποιούνται στην αντιμετώπιση των φαινομένων του κοινωνικού αποκλεισμού, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού καθώς και στον τομέα της μετανάστευσης. Περαιτέρω, αναλύεται η σημασία και συμβολή της κοινωνικής οικονομίας στην παγκόσμια και εθνική οικονομία, οι αρχές στις οποίες στηρίζεται, η διάκρισή της από τους λοιπούς τομείς οικονομίας και οι θεσμοί μέσω των οποίων λειτουργεί η κοινωνία των πολιτών (π.χ., συνεταιρισμοί, ΜΚΟ, κοινωνικές επιχειρήσεις). Αναλύονται, επίσης, οι έννοιες του συνεταιρισμού, των σωματείων, των ιδρυμάτων, των αστικών εταιρειών και των αλληλοασφαλιστικών ταμείων, των βασικών φορέων, δηλαδή, της δραστηριότητας στην κοινωνική οικονομία, που παράγουν προϊόντα ή υπηρεσίες πολύτιμες για το κοινωνικό σύνολο, δημιουργούν θέσεις εργασίας και προσφέρουν λύσεις στις τοπικές κοινωνίες, που οι άλλοι δύο τομείς οικονομίας δεν μπορούν να προσφέρουν. Ειδική έμφαση δίνεται στην ανάλυση των κοινωνικών επιχειρήσεων και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Τέλος, προσεγγίζεται κριτικά το νομικό καθεστώς που διέπει την κοινωνική οικονομία στη χώρα μας.